پیشگامان عکاسی «ناصرالدین شاه و عکاسی»

اولین عکاس ایرانی ناصر الدین شاه بود از یادداشهای ناصر الدین شاه چنین بر می‌آید که وی علاوه بر آنکه عکاسی می‌کرد با روشهای علمی و فنی عکاسی نیز آشنا بود طرز کار دوربین‌های مخلتف را به خوبی می‌دانست و معمولا از دوربین‌های سه پایه بزرگ برای عکاسی استفاده می‌کرد. قدیمی‌ترین عکس‌های ناصر‌الدین شاه مربوط به پرتره ای از خودش و مادرش است.
اسناد تاریخی نشان می‌دهند که شاه علاوه بر آنکه خود عکاسی می‌کرد،‌علاقه وافری به ترویج عکاسی داشت عکس‌های موجود در آلبوم شاه نشان می‌دهد که درباریان آن زمان خود عکاسان چیره دستی بوده‌اند؛ آقا رضا از پیشخدمتان مخصوص شاه که عکاسی را در دار‌الفنون فرا گرفته بود، به مقام نخستین عکاس باشی منصوب شده بود.

ازعکاسان دربار به جز آقا رضا می‌توان از عبد‌الله میرزا قاجار نام برد وی از دانش آموختگان دار‌الفنون بود و عکاسی را در فرانسه فرا گرفت. عبدالله میرزا در آموزش عکاسی حرفه‌ای در ایران نقش موثری بر عهده داشت. همزمان با سلطنت مظفر الدین شاه عبدالله میرزا با دایر نمودن عکاسخانه فن عکاسی را متداول کرد.

عکس‌هایی که تا قبل از انقلاب مشروطه بر جای مانده را شاگردان او به یادگار گذاشته‌اند. عکاسخانه عبدالله میرزا تا اوایل مشروطه بر پا بود.  در همین دوران میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی که از خدمت‌گذاران درباره مظفر‌الدین شاه بود عکاسی دربار را انجام می‌داد.  تاریخ گذاران همچنین از علاقه وافر مظفر‌الدین شاه به عکاسی خبر داده‌اند.

برجسته‌ترین و پرکارترین عکاس حرفه‌ای ایران در پایان قرن نوزدهم “انتوان سوربوگین بود” که علاوه بر آنکه عکاس بود یک سیاح بود و به همین دلیل تمام ایران را زیر پا گذاشت و از مناظر، معماری و اشیاء پیرامون خود عکس‌های زیادی گرفت.  عکس‌هایی که همین الان در سفرنامه‌‌ها می‌بینید بیشتر حاصل زحمات این عکاس است.

ویژگی‌ عکاس سوربوگین نگاه همه جانبه و دقت نظر او پیرامون اطرافش بود و به همین دلیل عکس‌هایش در سال ۱۸۹۷ مقام اول نمایشگاه بروکسل را کسب کرد و یک مدال طلا برای او به ارمغان آورد.

عکس‌های سوربوگین نشان می‌دهد که وی علاقه‌ وافری به نور پردازی و نشان دان مقیاس‌ها و نمایش وجوه تاریخی در عکس‌هایش داشت.  عکس‌هایش را در روز می‌گرفت و مناظر طبیعی و تاریخی را به نسبت مقیاس آنها به تصویر می‌کشید.

بعدها یکی از شاگردان عکاس‌خانه‌ عبدالله میرزا که لقب روسی‌خان را برای خود انتخاب کرده بود در خیابان علا‌‌اله الدوله عکاس‌خانه‌ای دایر نمود عکس‌های او که همه مارک روسی‌خان داشتند بیشتر درباره انقلاب مشروطه و آزادیخواهان آن زمان و به خصوص سران انقلاب مشروطه است.

عکاسخانه روسی خان تا سال ۱۲۹۹ هجری شمسی دایر بود و پس از مسافرت روسی خان با محمد علی شاه به اروپا تعطیل شد.

با آغاز انقلاب مشروطه عکس از انحصار دربار خارج شد و مسائل اجتماعی و سیاسی موضوع عکاسی ایران گردید . در همین زمان و با پیدایش روزنامه‌هایی مانند سور اسرافیل و … عکس‌های مطبوعاتی رواج پیدا کرد تحولات سیاسی آن زمان رشد هنر عکاسی در ایران را سریعتر کرد. با وقوع کودتای ۲۸ مرداد دوباره هنر عکاسی افول پیدا کرد و فضای خفقان آن زمان که جامعه را دچار رکود و رخوت کرده بود بر هنر عکاسی نیز تاثیر گذاشت عکاسی این زمان (دهه‌های ۲۰ و ۳۰) بیشتر جنبه تبلیغاتی داشتند.